W dniu 19 czerwca 2025 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie C-396/24. Wbrew licznym komentarzom medialnym i wypowiedziom sugerującym istotną zmianę stanowiska Trybunału, wyrok ten nie odnosi się ani do tzw. teorii salda, ani do kwestii prawa konsumenta do odsetek za opóźnienie. Przedmiotem sprawy była wyłącznie kwestia sposobu rozliczenia stron po unieważnieniu umowy kredytowej – w świetle przepisów dyrektywy 93/13/EWG. Celem wyroku jest ukrócenie nieuczciwych praktyk banków, które ignorują dokonane przez konsumenta wpłaty i pozywają go o zwrot całego kapitału kredytu.
Zakres sprawy C-396/24
Trybunał rozpatrywał sytuację, w której bank – mimo że umowa kredytu została uznana za nieważną – dochodzi od konsumenta całej kwoty wypłaconego kapitału, nie uwzględniając wpłat już dokonanych przez konsumenta w wykonaniu tej umowy. TSUE uznał, że działanie takie jest sprzeczne z dyrektywą 93/13, która ma na celu skuteczną ochronę konsumentów przed nieuczciwymi postanowieniami umownymi i ich skutkami.
Trybunał nie odniósł się w tym wyroku do żadnego z dwóch modeli rozliczeń – ani do teorii salda, ani do teorii dwóch kondykcji. Nie wypowiedział się także na temat uprawnienia konsumenta do odsetek ustawowych za opóźnienie, mimo że kwestia ta była wcześniej jednoznacznie rozstrzygnięta przez TSUE w sprawie C-520/21.
Główne tezy orzeczenia
- Bank, który wie, że umowa kredytowa jest nieważna, i wie, że otrzymał od konsumenta określone kwoty, nie może żądać zwrotu całego kapitału, nie rozliczając się uprzednio z dokonanych wpłat.
- Trybunał podkreślił, że bank powinien skorzystać z dostępnych środków rozliczeniowych, takich jak potrącenie lub zawarcie ugody, zanim zdecyduje się wystąpić z pozwem.
- Żądanie przez bank zwrotu pełnego kapitału przy jednoczesnym ignorowaniu wpłat konsumenta stanowi nadużycie prawa i narusza cele dyrektywy 93/13.
Wyrok ten nie stanowi zmiany kierunku orzecznictwa TSUE. Przeciwnie – potwierdza dotychczasową, korzystną dla konsumentów interpretację przepisów prawa unijnego.
Czego wyrok C-396/24 nie obejmuje?
W odpowiedzi na głosy sugerujące, że wyrok ten może oznaczać odejście od dotychczasowej linii orzeczniczej TSUE w sprawach kredytów frankowych, należy jasno zaznaczyć:
- Trybunał nie wypowiedział się w sprawie teorii salda. Dotychczasowe orzecznictwo – w szczególności wyrok w sprawie C-520/21 – jednoznacznie wskazuje, że teoria salda jest niezgodna z unijnymi zasadami ochrony konsumenta oraz zasadą równowagi stron.
- TSUE nie zajął stanowiska w sprawie odsetek za opóźnienie. Kwestia ta została już wcześniej rozstrzygnięta: zgodnie z orzeczeniem w sprawie C-520/21 konsumentowi przysługują odsetki ustawowe od dnia wezwania banku do zapłaty.
Znaczenie praktyczne wyroku
Wyrok C-396/24 ma istotne znaczenie dla bieżącej praktyki banków, ponieważ:
- Ogranicza możliwość nadużywania przez banki procedur sądowych, takich jak składanie pozwów o całość kapitału bez uprzedniego rozliczenia się z konsumentem;
- Podkreśla obowiązek działania banków w dobrej wierze, co oznacza, że powinny one najpierw uwzględnić otrzymane świadczenia i ewentualnie zawrzeć z konsumentem porozumienie, zanim skierują sprawę do sądu;
- Nie wpływa na sytuację prawną konsumenta w zakresie prawa do odsetek, ponieważ kwestia ta nie była przedmiotem rozstrzygnięcia w tej sprawie.
W związku z próbami relatywizowania tego orzeczenia przez przedstawicieli sektora bankowego, warto zachować szczególną ostrożność wobec interpretacji sugerujących, że Trybunał zmienił swoje dotychczasowe podejście. TSUE nie tylko nie zmienił swojego stanowiska – potwierdził wręcz konieczność dalszego wzmacniania ochrony konsumentów w relacjach z instytucjami finansowymi.
Podsumowanie
- Wyrok TSUE w sprawie C-396/24 dotyczy obowiązku banków do uczciwego rozliczenia się z konsumentem po unieważnieniu umowy kredytowej.
- Orzeczenie nie odnosi się do teorii salda, teorii dwóch kondykcji ani prawa do odsetek za opóźnienie.
- Stanowi potwierdzenie dotychczasowej prokonsumenckiej linii orzeczniczej TSUE, wyrażonej wcześniej m.in. w wyrokach C-260/18, C-19/20 oraz C-520/21.
- Banki nie mogą wykorzystywać narzędzi procesowych do omijania zasad uczciwego rozliczenia nieważnej umowy kredytowej.