Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w sprawie C-300/23 z dnia 12 grudnia 2024 r.
Wyrok TSUE w sprawie kredytu hipotecznego o zmiennej stopie procentowej o sygn. akt C-300/23 wnosi istotne wyjaśnienia dotyczące wymogów przejrzystości oraz zasad ochrony konsumentów na podstawie dyrektywy 93/13/EWG.
Sprawa dotyczyła stosowania wskaźnika referencyjnego IRPH (Indeks Referencyjny Kredytów Hipotecznych) jako podstawy ustalania oprocentowania w umowach kredytowych w Hiszpanii. Sprawa trafiła do TSUE na wniosek sądu pierwszej instancji w San Sebastián w ramach procedury prejudycjalnej zgodnie z art. 267 TFUE. Czy jest to sprawa analogiczna do polskich spraw kredytów hipotecznych z klauzulą zmiennego oprocentowania WIBOR, które trafiły do TSUE w 2024 roku?
Kontekst i strony postępowania
Postępowanie dotyczyło konfliktu między NB, konsumentem, a Kutxabank SA, hiszpańskim bankiem, który stosował wskaźnik oprocentowania IRPH w umowach kredytowych. Kluczowym zagadnieniem było, czy zastosowanie wskaźnika IRPH, którego definicja i wartości były publikowane w aktach administracyjnych, spełnia wymóg przejrzystości wobec konsumenta oraz czy konsument miał wystarczającą wiedzę o mechanizmach obliczania tego wskaźnika i jego konsekwencjach.
Orzeczenie Trybunału i kluczowe punkty
1. Wymóg przejrzystości (art. 4 ust. 2 i art. 5 dyrektywy 93/13)
Trybunał uznał, że sam fakt publikacji wskaźnika IRPH w dzienniku urzędowym oraz wcześniejszych jego wartości w aktach administracyjnych nie jest wystarczający do spełnienia wymogu przejrzystości. Bank ma obowiązek udzielić konsumentowi pełnych informacji na temat wskaźnika, w tym:
- definicji IRPH i jego mechanizmu obliczania,
- historii zmian wskaźnika,
- wpływu zastosowania IRPH na koszt kredytu w porównaniu do innych wskaźników, takich jak Euribor.
Brak takich informacji może prowadzić do uznania, że konsument nie był w stanie dokonać świadomej oceny konsekwencji zawarcia umowy.
2. Ocena nieuczciwego charakteru warunku (art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13)
W przypadku zastosowania wskaźnika IRPH, Trybunał wskazał, że ocena potencjalnej nieuczciwości powinna uwzględniać, czy:
- warunek umowny przewidujący IRPH wprowadzał konsumenta w błąd,
- bank wywiązał się z obowiązku informacyjnego w sposób zgodny z zasadą przejrzystości,
- konsument miał dostęp do odpowiednich informacji umożliwiających porównanie IRPH z innymi wskaźnikami.
3. Skutki uznania warunku za nieuczciwy (art. 6 i 7 dyrektywy 93/13)
TSUE orzekł, że jeśli usunięcie nieuczciwego warunku spowodowałoby nieważność całej umowy, sąd krajowy może zastąpić ten warunek przepisem prawa krajowego, ale nie może modyfikować warunku poprzez dodawanie nowych elementów, które poprawiałyby jego równowagę.
Znaczenie wyroku dla ochrony konsumentów
Wyrok TSUE potwierdza, że ochrona konsumentów na gruncie prawa unijnego wymaga nie tylko formalnego spełnienia przepisów, ale również pełnej przejrzystości i uczciwości w relacjach przedsiębiorca–konsument. Wyrok w sprawie wskaźnika oprocentowania IRPH jest zgodny z wcześniejszymi orzeczeniami TSUE dotyczącymi kredytów hipotecznych, w tym kredytów denominowanych i indeksowanych we frankach szwajcarskich w Polsce.
Spójność orzecznictwa TSUE
Trybunał konsekwentnie stosuje zasady wynikające z dyrektywy 93/13 w sprawach dotyczących różnych krajów członkowskich. Wyroki w polskich sprawach dotyczących kredytów frankowych (np. C-260/18), podobnie jak w omawianej sprawie hiszpańskiej, pokazują, że TSUE wymaga od przedsiębiorców pełnej przejrzystości umów oraz rzetelnego informowania konsumentów o ryzykach i kosztach zawieranych umów. To jednolite podejście wzmacnia ochronę konsumentów na poziomie Unii Europejskiej.
Wyrok TSUE w hiszpańskiej sprawie C-300/23 stanowi kolejny krok w kierunku wzmocnienia ochrony konsumentów i ustanowienia jednolitych standardów przejrzystości umów kredytów hipotecznych. Banki oraz inne instytucje finansowe w całej UE muszą uwzględniać zasady wynikające z dyrektywy 93/13, zapewniając konsumentom pełne informacje o warunkach umowy. Wyrok ten, podobnie jak wcześniejsze orzeczenia TSUE, stanowi ważny punkt odniesienia w sporach dotyczących nieuczciwych warunków umownych w umowach konsumentów z przedsiębiorcami (bankami).
Czy możemy spodziewać się podobnego orzeczenia w polskich sprawach w TSUE dotyczących kredytów hipotecznych z klauzulą zmiennego oprocentowania WIBOR? Patrząc na dotychczasowy dorobek TSUE, widzimy bardzo duże prawdopodobieństwo, iż wyroki w polskich sprawach z WIBOR mogą mieć podobne rozstrzygnięcie jak ten powyżej opisany.
Czego dotyczy polska sprawa przed TSUE, na której rozstrzygnięcie tak czekamy?
Polska sprawa dotycząca wskaźnika WIBOR przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) dotyczy kwestionowania jego zastosowania w umowach kredytowych i jego potencjalnego uznania za nieuczciwy warunek umowny w świetle dyrektywy 93/13/EWG o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich. Główne pytania prejudycjalne dotyczą natury wskaźnika WIBOR oraz konsekwencji ewentualnego stwierdzenia jego nieuczciwości.
Czy WIBOR może być uznany za nieuczciwy?
Pierwsze trzy pytania skierowane do TSUE zmierzają do ustalenia, czy WIBOR, jako składnik oprocentowania ustalany pośrednio przez banki, może być uznany za nieuczciwy. Kluczowe kwestie obejmują:
- Czy sama formuła ustalania wskaźnika WIBOR, który opiera się na ofertach międzybankowych, jest przejrzysta i zrozumiała dla przeciętnego konsumenta.
- Czy banki należycie informowały kredytobiorców o ryzyku związanym z kredytami opartymi o zmienną stopę procentową i WIBOR.
- Czy brak możliwości wyboru kredytu o stałym oprocentowaniu w ofercie banku mógł wpłynąć na nieuczciwość tego rozwiązania.
Zdaniem prawników sam brak informacji lub brak alternatywnego produktu (stałej stopy procentowej) w ofercie może być przesłanką do uznania stosowania WIBOR-u za nieuczciwe.
Jakie mogą być skutki uznania WIBOR-u za nieuczciwy?
Kolejne pytania dotyczą konsekwencji ewentualnego stwierdzenia nieuczciwego charakteru wskaźnika WIBOR:
- Czy w przypadku jego eliminacji kredyt zostanie przekształcony w kredyt o stałym oprocentowaniu opartym wyłącznie na marży banku?
- Czy, podobnie jak w sprawach dotyczących kredytów frankowych, orzeczenie to może prowadzić do unieważnienia całej umowy kredytowej (nieważności lub bezskuteczności)?
Pełnomocnicy konsumentów w sporach z bankami wskazują, że TSUE może dać sądom krajowym ogólną możliwość kwestionowania WIBOR-u w umowach kredytowych, co mogłoby wpłynąć na znaczną liczbę umów kredytowych w Polsce. Nie oznaczałoby to jednak automatycznej eliminacji tego wskaźnika ze wszystkich umów – analogicznie jak miało to miejsce w przypadku kredytów frankowych.
Sprawa przed TSUE dotyczy kluczowego pytania, czy wskaźnik WIBOR, jako element oprocentowania kredytów hipotecznych, spełnia wymogi przejrzystości i uczciwości wobec konsumentów. Wyrok może określić nowe standardy dla rynku kredytowego w Polsce, a ewentualne uznanie WIBOR-u za nieuczciwy może doprowadzić do istotnych zmian w rozliczeniach z kredytobiorcami. TSUE rozważy, czy brak informacji i alternatyw w ofertach banków stanowi naruszenie praw konsumentów oraz jakie skutki miałoby usunięcie WIBOR-u z umów kredytowych.
Autor: Justyna Opoka, prawnik