29 września 2022 roku Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) wydał decyzję nr DPR.720.6.2021.256 o wszczęciu przymusowej restrukturyzacji wobec Getin Noble Banku S.A., umorzeniu instrumentów kapitałowych i obligacji Getin Noble Banku S.A., zastosowaniu przymusowej restrukturyzacji w formie instytucji pomostowej oraz powołaniu Administratora Getin Noble Banku S.A. Przymusowa restrukturyzacja została wszczęta na podstawie art. 101 ust. 7 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 roku o BFG . Termin złożenia skargi do sądu administracyjnego na tę decyzję upłynął 7 października 2022. Obligatariusze, którzy nie złożyli w terminie skargi do WSA mogą zgłosić swój udział w postępowaniu jako uczestnik, jeżeli wynik tego postępowania dotyczy ich interesu prawnego. Jednak postępowanie w przypadku akcjonariuszy i obligatariuszy będzie trudne, bo WSA będzie rozpatrywał sprawę z punktu widzenia prawa administracyjnego, głównie czy BFG podejmując decyzję, dochował w tym względzie wymaganych procedur.
Autor: Ireneusz Łazarski – biegły rewident
Z danych wynika, że poszkodowani przez Getin Noble Bank S.A., nabywali obligacje w placówce tego banku, jednak zapisu na obligacje dokonywali w domu maklerskim Noble Securities S.A, czyli w podmiocie powiązanym. Istnieje więc możliwość kierowania roszczeń do tego domu maklerskiego, jako odrębnego od banku podmiotu, który nie jest objęty przymusową restrukturyzacją. Getin Noble Bank S.A. działał bowiem jako agent Noble Securities S.A. , który zgodnie z przepisami również odpowiada za te zobowiązania. Można więc kierować przeciw domowi maklerskiemu roszczenia, czyli pozwać Noble Securities S.A., aby odzyskać utracone pieniądze. Ważne jest , aby pozwy p-ko Noble Securities składać szybko, bo możliwość odzyskania pieniędzy zależeć będzie od kondycji tego podmiotu.
Zgodnie z art. 79 ust. 5 zd. 1 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi: za szkodę wyrządzoną przez agenta firmy inwestycyjnej w związku z wykonywaniem czynności w imieniu i na rachunek firmy inwestycyjnej odpowiada solidarnie ta firma inwestycyjna i agent, który wyrządził szkodę. Takie uregulowanie sprawia, że poszkodowani obligatariusze mają możliwość kierowania roszczeń wobec domu maklerskiego, który za pośrednictwem Banku oferował te instrumenty finansowe. Umorzenie obligacji spowodowało szkody majątkowe tym, którzy obligacje te nabyli ufając bankowi jako instytucji zaufania publicznego. a także domom maklerskim, biorącym udział w subskrypcji i sprzedaży tych obligacji. Jak wiadomo, to Dom Maklerski Noble Securities S.A., prowadzący działalność maklerską, wykonywał czynności polegające na oferowaniu i sprzedaży obligacji w ramach świadczonych usług o zrealizowanie/ gwarancję emisji obligacji Getin Noble Bank S.A. Podstawą odszkodowania jest rozstrzygnięcie, czy Dom Maklerski oferując swoim klientom nabycie owych obligacji, dochował przy tym szeregu obowiązków administracyjnych i informacyjnych ciążących na domu maklerskim wobec klienta detalicznego.
Problem Noble Securities polega na tym, że w trakcie podpisywania umów o usługi maklerskie jak i o subskrypcję obligacji często nie dochowano wielu procedur wymaganych ustawą o obrocie instrumentami finansowymi. Dokumenty często nie były przedmiotem merytorycznych wyjaśnień, nie wyjaśniano znaczenia terminów finansowych zawartych w ofercie oraz innych dokumentach wewnętrznych, a klienci Banku i Noble Securities często rozumieli, że cel ich podpisania wynika wyłącznie z konieczności zachowania procedur bankowych. Zaufali więc w pełni bankowi jako instytucji zaufania publicznego, sama inicjatywa nabycia obligacji wychodziła często od pracownika banku, który działał także jako doradca z ramienia Noble Securities S.A. Prezentowano obligacje w samych superlatywach, wskazując, że obligacje Getin Banku są bezpieczne, nie zważając całkowicie na fakt, że instrument mógł być niedostosowany do potrzeb klientów, a terminologia zawarta w warunkach oferty była im zupełnie nieznana. Nie wyjaśniano też jak należało rozumieć sam tytuł oferty, w której termin „obligacji podporządkowanych” miał najbardziej istotne znaczenie z punktu widzenia ryzyka nabywcy. Gdyby pojęcie to wyjaśniono, wielu klientów na zakup takich instrumentów zapewne by się nie zdecydowało. W trakcie okresu posiadania obligacji, nie dostarczano też informacji na temat stanu finansowego emitenta, ani też jakichkolwiek informacji finansowych z nimi związanych. Jedyną informacją, jaką otrzymywali w związku z nabytymi obligacjami, była decyzja BFG o ich umorzeniu.
Wielu klientów nigdy wcześniej ani potem nie interesowała się instrumentami finansowymi i rynkami finansowymi, a po otrzymaniu informacji o umorzeniu obligacji i przeanalizowaniu zaistniałej sytuacji, stało się ewidentne, że nie udzielono im istotnych informacji oraz że zostali przez przedstawicieli Banku wprowadzani w błąd co do natury transakcji, ponieważ ich zamiarem nie była gra na rynkach finansowych, a najczęściej zawarcie bezpiecznej lokaty oszczędności, które zgromadzili w Getin Noble Banku
Dom Maklerski Noble Securities podjął się pośredniczenia w proponowaniu nabywania papierów wartościowych nowej emisji w imieniu emitenta papierów wartościowych jako sprzedający. Nie ulega wątpliwości, że pracownicy Banku prowadzili zapisy oraz zbywali obligacje w ofercie publicznej, czyli sprzedawali te instrumenty we własnym imieniu.
DM Noble Securities S.A. jako proponujący nabywanie obligacji oraz sprzedający odpowiada wobec nabywcy za wszystkie wady faktyczne oraz prawne zbywanych instrumentów z konsekwencjami określonymi w kodeksie cywilnym, ustawie o obrocie instrumentami finansowymi oraz innych aktach prawnych. W szczególności DM Noble Securities zaniedbał szeregu obowiązków informacyjnych ciążących na nim zarówno przed jak i po podpisaniu umowy o usługi.
Błędy w procesie oferowania takich instrumentów, które mogły mieć wpływ na decyzję o nabyciu obligacji powodują konieczność naprawienia szkody przez sprzedającego. Niewątpliwie Noble Securities oraz Getin Noble Bank miały zawartą umowę, i niezależnie od jej treści, przedstawiciele Banku oferując nabycie obligacji i zachęcając do niej, świadczyli także usługę doradztwa inwestycyjnego.
Możliwość zapoznania się klienta z szeregiem dokumentów, jakie pracownik Banku reprezentujący Noble Securities obowiązany był przedłożyć i zapoznać klienta przed podpisaniem umowy o usługi była często ograniczona. Klient detaliczny rzadko mógł, choćby w minimalnym zakresie, zapoznać się z warunkami oferty obligacji, którą mu okazywano, bez jakiegokolwiek omawiania jej warunków .
Przedstawiciele Banku, namawiając do nabycia tych instrumentów, byli osobiście zainteresowani zawarciem takiej transakcji i omijając mnóstwo procedur, naruszyli wiele przepisów prawa o obrocie instrumentami finansowymi, a także przepisów o ochronie konsumentów – w tym przypadku klientów detalicznych, Ochrona klienta detalicznego usług maklerskich w Polsce jest gwarantowana Ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi oraz przez akty prawa krajowego implementujące dyrektywę MiFID, w zakresie ochrony inwestora tj. Rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 24 września 2012 r. w sprawie trybu i warunków postępowania firm inwestycyjnych, banków, o których mowa w art. 70 ust. 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, oraz banków powierniczych.
Charakterystyczną cechą rynku instrumentów finansowych jest asymetria informacji między firmą inwestycyjną a jej klientem (inwestorem). Klienta, który zamierza zainwestować swoje środki w instrumenty finansowe, cechuje deficyt informacji na temat natury tych instrumentów oraz konsekwencji, jakie wiążą się z dokonaniem inwestycji na rynku finansowym. W rezultacie dochodzi do sytuacji, w której klient zachęcony pozytywnymi informacjami dot. proponowanych transakcji, zawiera z firmą inwestycyjną transakcje niedostosowane do jego potrzeb. Koszty tego niedostosowania ponosi klient. Asymetria informacyjna przybiera szczególnie znaczące rozmiary w przypadku, gdy klient jest nieprofesjonalistą, tzn. nie zajmuje się stale, zawodowo zawieraniem transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe. Aby nierównowagę rynkową zniwelować. firma inwestycyjna zobowiązana jest do zapewnienia klientowi szeregu informacji, które pozwolą przywrócić równowagę sił na rynku finansowym, dzięki czemu klient może stać się jego czynnym i świadomym uczestnikiem. Wynika to także z obowiązku lojalnego traktowania klienta, co jest szczególnie istotne w kontekście obrotu prawnego na rynku finansowym. Obowiązek poinformowania klienta detalicznego spoczywa na firmie inwestycyjnej, w tym banku świadczącym usługi inwestycyjne w ramach działalności maklerskiej. Obowiązek informacyjny ma służyć wyrównaniu dysproporcji pomiędzy uczestnikami rynku finansowego oraz zapewnieniu ochrony konsumentowi, którego słabsza pozycja i niewiedza jest często wykorzystywana. Brak profesjonalnej wiedzy i umiejętności musi być przez firmę inwestycyjną „rekompensowany” przez rzetelną i wyczerpującą informację nie tylko na etapie zawierania umów, ale także w fazie dokonywania wyborów poprzedzających jej zawarcie oraz na etapie wykonywania zawartej uprzednio umowy.
W zakresie obowiązków informacyjnych, na szczególną uwagę zasługuje opis ryzyka, który powinien zawierać ostrzeżenie o możliwości przyjęcia dodatkowych zobowiązań a także utraty zainwestowanych środków. Firma inwestycyjna musi dokładnie opisać składniki i mechanizm ryzyka. Oferujący nabycie obligacji rzadko udzielał informacji o ryzyku, czym naruszył także szereg wymogów wewnętrznych tj regulaminów np. „OGÓLNY OPIS ISTOTY INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH ORAZ RYZYKA ZWIĄZANEGO Z INWESTOWANIEM W INSTRUMENTY FINANSOWE”. Dokument ten nakazuje przedstawić „ Informacje ogólne” o inwestowaniu środków w instrumenty finansowe, w sposób rzetelny i z należytą starannością. Ponadto, w części 4 (Obligacje), firma inwestycyjna zobowiązana byłą przedstawić informacje na temat natury tego instrumentu, ich podział, świadczenia, zasady obrotu oraz ryzyka z nimi związane. DM Noble Securities w dokumencie tym wymienia aż 14 kategorii ryzyka związanego z obligacjami, z których oferujący rzadko je omawiał.
Informacje przekazywane przez firmy inwestycyjne nie mogą podkreślać korzyści bez wskazania potencjalnych zagrożeń, mają być przedstawione w sposób zrozumiały dla przeciętnego przedstawiciela grupy, do której są adresowane, nie powinny ukrywać, umniejszać żadnych istotnych elementów, w tym szczegółowego wyjaśnienia charakteru instrumentu finansowego i opisu ryzyka, jakie się z nim wiąże.
Przepisy prawa nakładają na firmę inwestycyjną obowiązek oceny, czy dana usługa inwestycyjna lub instrumenty finansowe mają odpowiedni (adekwatny) charakter dla klienta. Dyrektywa MiFID nakłada na firmy inwestycyjne konieczność dokonania oceny odpowiedniości (art. 19 ust 4 ). Firma inwestycyjna powinna uzyskać od klienta informacje, które pozwolą ocenić, czy transakcja spełnia cele inwestycyjne klienta, klient rozumie i jest w stanie ponieść ryzyko finansowe związane z transakcją. Niedostosowanie się do tego wymogu sprawia, że przedsiębiorstwo inwestycyjne nie może zalecać usług klientowi. Ocenie powinna podlegać możliwość prawidłowej oceny ryzyka i oferowanych produktów i usług inwestycyjnych. Przejawem ochrony inwestora jest także obowiązek najlepszego wykonania odnoszący się do wszystkich rodzajów instrumentów finansowych, który określa art. 21 dyrektywy MIFID.
Firma inwestycyjna, prowadząc działalność maklerską, jest zobowiązana do działania w sposób rzetelny i profesjonalny, zgodnie z zasadami uczciwego obrotu oraz zgodnie z najlepiej pojętymi interesami jej klientów. Rozporządzenie Ministra Finansów formułuje nakazy i zakazy dotyczące informacji przekazywanych klientowi lub potencjalnemu klientowi. Wszelkie informacje powinny być rzetelne, niebudzące wątpliwości i niewprowadzające w błąd. Mają być przedstawiane są w sposób zrozumiały dla przeciętnego przedstawiciela grupy, do której są skierowane lub do której mogą dotrzeć; nie mogą ukrywać, umniejszać ani przedstawiać w sposób niejasny istotnych elementów, stwierdzeń lub ostrzeżeń oraz nie mogą prezentować potencjalnych korzyści płynących z usługi lub instrumentu finansowego, o ile jednocześnie w sposób uczciwy i wyraźny nie wskazują wszelkich zagrożeń, jakie związane są z daną usługą lub instrumentem.
Jeżeli firma inwestycyjna działa za pośrednictwem agenta firmy inwestycyjnej, konieczne jest wskazanie tego faktu. Przed zawarciem umowy o świadczenie usług maklerskich firma inwestycyjna powinna poinformować klienta o istniejących konfliktach interesów związanych ze świadczeniem usługi maklerskiej. Informacja powinna zawierać dane pozwalające klientowi na podjęcie świadomej decyzji co do zawarcia umowy, przy czym zakres i sposób przedstawiania danych powinien być dostosowany do kategorii, do której należy klient. W przypadku wystąpienia konfliktu interesów, umowa o świadczenie danej usługi maklerskiej może zostać zawarta wyłącznie pod warunkiem, że klient potwierdzi otrzymanie informacji o jego istnieniu oraz wyraźnie potwierdzi wolę zawarcia umowy z firmą inwestycyjną o świadczenie danej usługi maklerskiej. Nie ulega wątpliwości, że w tym przypadku taki konflikt zachodził, bowiem Noble Securities S.A. oraz Getin Noble Bank S.A. są podmiotami powiązanymi, a przedstawiciel Banku występował często w podwójnej roli – pracownika Noble Getin Banku i pośrednika – Noble Securities S.A. przy sprzedaży obligacji Getin Noble Banku, o czym nie zawsze informowano klienta ani przed ani w trakcie, ani po podpisaniu umowy o usługi maklerskie, ani w trakcie podpisywania umowy o nabycie obligacji.
Obowiązek uzyskania niezbędnych informacji dotyczącej wiedzy i doświadczenia klienta w dziedzinie inwestycji, przybiera postać obowiązku rezultatu. Oznacza to, że firma inwestycyjna musi informacje rzeczywiście posiąść − nie wystarczy, że tylko zwróci się o takie dane do swojego klienta, albo uzyska jego podpis na standardowym formularzu, że takie informacje uzyskano, bez wyjaśnienia przedmiotu sprawy. Wiadomości na temat wiedzy i doświadczenia klienta w dziedzinie inwestycji firma inwestycyjna powinna zdobyć w sposób uprzedni, tzn. przed rozpoczęciem świadczenia usługi. Każdorazowo informacje przekazywane klientowi powinny podlegać szczegółowej weryfikacji, z uwzględnieniem wymagań należytej staranności (art. 355 § 2 k.c.).
Przed zawarciem umowy o świadczenie usług maklerskich, firma inwestycyjna zwraca się do klienta lub potencjalnego klienta o przedstawienie podstawowych informacji dotyczących poziomu wiedzy o inwestowaniu w zakresie instrumentów finansowych oraz doświadczenia inwestycyjnego, niezbędnych do dokonania oceny, czy instrument finansowy będący przedmiotem oferowanej usługi maklerskiej lub usługa maklerska, która ma być świadczona na podstawie zawieranej umowy, są odpowiednie dla danego klienta, biorąc pod uwagę jego indywidualną sytuację (§ 15 ust. 1 rozporządzenia MF). Informacje te dotyczą: rodzajów usług maklerskich, transakcji i instrumentów finansowych, które są znane klientowi; charakteru, wielkości i częstotliwości transakcji instrumentami finansowymi dokonywanych przez klienta oraz okresu, w którym były dokonywane; poziomu wykształcenia, wykonywanego obecnie zawodu lub wykonywanego poprzednio, jeśli jest to istotne dla dokonania oceny. Niedochowanie obowiązków informacyjnych rodzi negatywne konsekwencje wynikające z przepisów kodeksu cywilnego o odpowiedzialności odszkodowawczej wobec klienta, jeżeli naruszając je wyrządziła mu szkodę.
Naruszenie obowiązków informacyjnych przez firmy inwestycyjne, gdy klientami są konsumenci może zostać także zakwalifikowane jako praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów wskazane w art. 24 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Wiele z przesłanek zawartych w tej ustawie niewątpliwie zaistniało przed i/lub w trakcie podpisywania umów z Noble Securities S.A. Istotne znaczenie mają nieuczciwe praktyki rynkowe wprowadzające w błąd, za które uznaje się zarówno działanie jak i zaniechanie wprowadzające w błąd konsumentów, podanie informacji błędnej , niepełnej, a także jej pominięcie oraz wywarcie wpływu na decyzję konsumenta w fazie poprzedzającej zawarcie umowy.
Znajomość praw i obowiązków jest warunkiem skutecznej ochrony klientów usług maklerskich. Obowiązek ten, ze względu na złożoność usług inwestycyjnych i wysokie ryzyko dla klientów został nałożony na firmę inwestycyjną (w tym banki). Zasadą jest, że informacje przekazane klientom przed zwarciem umowy powinny znaleźć odzwierciedlenie w umowie o świadczenie usługi maklerskiej. Firma inwestycyjna powinna zadbać o dowód potwierdzający wywiązanie się z nałożonego na nią obowiązku informacyjnego; musi dostosować sposób przekazywania informacji do ogólnego poziomu wiedzy klienta, różnicując zakres przekazywanych informacji w zależności od jego klasyfikacji jako klienta detalicznego czy profesjonalnego. Nie wystarczy przy tym jedynie posłużenie się gotowymi formularzami i przedłożenie ich do podpisu klientom. Firma inwestycyjna zobowiązana zapoznać klienta z ich treścią i konsekwencjami z nich wynikającymi.
Prawo klientów firm inwestycyjnych i banków świadczących usługi maklerskie, zwłaszcza konsumenta, do uzyskania jasnych i przejrzystych informacji o przedmiocie i warunkach świadczenia usługi finansowej, w tym także usługi maklerskiej które są podstawą do oceny sytuacji rynkowej i tym samym możliwie swobodnego podjęcia decyzji, to jedno z zasadniczych jego praw. Jest także wyrazem kształtowanego przez unijne ustawodawstwo modelu ochrony konsumenta; sprzyja także kształtowaniu przejrzystych i zrozumiałych relacji z klientami i zmniejsza ryzyko konfliktów.
Z obowiązujących przepisów prawa dotyczących ogólnych zasad obrotu papierami wartościowymi, funkcjonowania domów maklerskich, ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz nałożonych obowiązków informacyjnych wynika, że Dom Maklerski Noble Securities S.A. nakłaniając klientów do zawarcia umowy o usługi, a potem do nabycia ryzykownych obligacji powiązanego ze sobą podmiotu Getin Noble Bank S.A., często nie wypełnił wielu ciążących na nim obowiązków, a jeśli tak, to naruszył szereg obowiązujących przepisów prawa oraz własnych regulaminów wewnętrznych. Takie nieprofesjonalne, niezgodne z prawem i nieuczciwe działanie Domu Maklerskiego Noble Securities S.A. mogło spowodować szkodę klientów, którzy zdecydowali się na nabycie ryzykownych obligacji, które następnie zostały w całości umorzone.
Ireneusz Łazarski – biegły rewident