W dobie powszechnego korzystania z bankowości internetowej coraz częściej pojawiają się przypadki oszust klientów banków, stanowiących nieautoryzowane transakcje płatnicze. Pomimo bardzo korzystnych przepisów ustawy, chroniących klientów przed tego rodzaju zagrożeniami, banki bardzo niechętnie realizując nałożone na nich ustawowo obowiązki.
Znacznie pojęcia „nieautoryzowana transakcja płatnicza”
Transakcję płatniczą uważa się za autoryzowaną, jeżeli płatnik wyraził zgodę na wykonanie transakcji płatniczej w sposób przewidziany w umowie między płatnikiem a jego dostawcą.
Zgoda powinna być udzielona przez płatnika przed wykonaniem transakcji płatniczej albo kolejnych transakcji płatniczych, chyba że płatnik i jego dostawca uzgodnili, że zgoda może zostać udzielona także po ich wykonaniu.
Przepisy ustawy przewidują, że zlecając wykonanie transakcji płatniczej płatnik musi nie tylko złożyć oświadczenie woli w oparciu o które zleca wykonanie transakcji, ale także musi autoryzować transakcję. Samo złożenie oświadczenia woli nie jest zatem wystarczające – nie stanowi samodzielnie o zgodzie płatnika na wykonanie transakcji. W piśmiennictwie powstają spory co do tego czy w istocie mamy do czynienia z dwoma oświadczeniami woli – zlecenie wykonania transakcji i jej potwierdzenie, czy potwierdzenie stanowi jedynie dodatkowy element, od którego zależy dojście do skutku czynności prawnej.
Spory te tracą jednak znaczenie przy ocenie faktycznie zaistniałych okoliczności nieautoryzowanych transakcji, gdyż w praktyce z reguły do zlecenia transakcji i jej autoryzacji dochodzi w tym samym momencie. Jedno oświadczenie woli zawiera w sobie zarówno wolę zlecenia i wyrażenia zgody na dokonanie transakcji.
Art. 64 ust. 1 dyrektywy PSD2 (Payment Services Directive 2) ust. 1 stanowi „Państwa członkowskie zapewniają, aby transakcję płatniczą uznawano za autoryzowaną tylko pod warunkiem udzielenia przez płatnika zgody na wykonanie transakcji płatniczej. Transakcja płatnicza może być autoryzowana przez płatnika przed wykonaniem transakcji płatniczej lub, jeżeli płatnik i dostawca usług płatniczych tak uzgodnili, po jej wykonaniu.”
Osobno natomiast, w ust. 2 tego artykułu PSD2, wskazuje się, że „Udzielenie zgody na wykonanie jednej transakcji płatniczej lub kilku transakcji płatniczych odbywa się w sposób uzgodniony pomiędzy płatnikiem a dostawcą usług płatniczych”.
Najistotniejszym elementem, który pozwala stwierdzić, że doszło do prawidłowej autoryzacji, jest udzielenie przez płatnika zgody na wykonanie określonej transakcji płatniczej.
Odpowiedzialność banku
W przypadku stwierdzenie nieautoryzowanej transakcji płatniczej należy niezwłocznie powiadomić o tym bank. Jeżeli użytkownik nie powiadomi banku w terminie 13 miesięcy od dnia obciążenia rachunku płatniczego albo od dnia, w którym transakcja miała być wykonana o nieautoryzowanej transakcji, roszczenia użytkownika względem dostawcy z tytułu nieautoryzowanych transakcji płatniczych wygasają.
W razie zaś wystąpienia nieautoryzowanej transakcji płatniczej dostawca płatnika niezwłocznie, nie później niż do końca dnia roboczego następującego po dniu stwierdzenia wystąpienia nieautoryzowanej transakcji lub po dniu otrzymania zgłoszenia zwraca płatnikowi kwotę nieautoryzowanej transakcji płatniczej.
Jednocześnie ciężar udowodnienia że transakcja płatnicza została autoryzowana obciąża bank.
Art. 44 ust. 2 ustawy przewiduje jeden wyjątek kiedy bank, pomimo dokonania przez płatnika zgłoszenia, może nie wypełnić niezwłocznie obowiązku zwrotu pieniędzy. Sytuacja taka występuje gdy bank ma uzasadnione i należycie udokumentowane podstawy, aby podejrzewać oszustwo, i poinformuje o tym w formie pisemnej organy powołane do ścigania przestępstw.
Praktyka
Mogłoby się zatem wydawać, że polskie przepisy ustawy o usługach płatniczych, implementujące unijne regulacje, gwarantują skuteczną i natychmiastową ochronę ofiarom nieautoryzowanych transakcji. Faktyczne działania banków zupełnie jednak nie przystają do przepisów ustawy.
Banki w większości powiadomień o nieautoryzowanej transakcji odmawiają przywrócenia stanu konta do wysokości sprzed nieautoryzowanej transakcji, czyniąc to z naruszeniem przepisów ustawy.
Wytrychem stosowanym przez bank jest powoływanie się na art. 46 ust. 3 ustawy, zgodnie z którym to klient odpowiada za nieautoryzowane transakcje płatnicze w pełnej wysokości, jeżeli doprowadził do nich umyślnie albo w wyniku umyślnego lub będącego skutkiem rażącego niedbalstwa naruszenia obowiązków. Przepis ten nie uchyla jednak obowiązku banku przywrócenia konta do stanu poprzedniego, a może jedynie rodzić roszczenie banku o zwrot zwróconych klientowi środków, co czym banki masowo zapominają.
Nagminne i naganne praktyki banków spotkały się z ogromną krytyką ze strony Prezesa UOKiK, który wyraził swoje stanowisko w tym zakresie. Prezes w sposób jednoznaczny wskazał: „Podejrzenie dostawcy usług płatniczych, że płatnik doprowadził do nieautoryzowanej transakcji umyślnie albo w wyniku umyślnego lub będącego skutkiem rażącego niedbalstwa naruszenia co najmniej jednego z obowiązków, o których mowa w art. 42 u.u.p., nie stanowi przesłanki do odmowy zwrotu płatnikowi kwoty nieautoryzowanej transakcji. W takim przypadku dostawca usług płatniczych może wystąpić względem płatnika z roszczeniem o zapłatę. Jeżeli jednak płatnik nie zgadza się z oceną dostawcy usług płatniczych co do dopuszczenia się rażącego niedbalstwa, ostateczna ocena tych okoliczności (i tym samym odpowiedzialności płatnika za taką transakcję) powinna być dokonana przez sąd”.
Stanowisko Prezesa UOKiK choć bardzo kategoryczne i jednoznaczne, niestety nie ma realnego wpływu na praktykę banków. Banki wciąż uporczywie odmawiają wykonywania nałożonych na nie ustawowo obowiązków. Działania banków mają na celu zniechęcenie klientów w dochodzeniu roszczeń. Mają również wywoływać przeświadczenie o braku odpowiedzialności banku za nieautoryzowane transakcje i trudności w odzyskiwaniu środków.
Wydaje się, że tylko kierując sprawy na drogę postępowania sądowego doprowadzić możemy do zmiany praktyk banków. Odpowiedzialność banków jest bowiem bardzo daleko idąca i znakomita większość spraw prowadzonych w sądach wygrywana jest przez pokrzywdzonych przez bank klientów.
Adwokat Adam Pietrak
Kancelaria Adwokacka VINDIGO Pietrak & Paździora Sp. p.