W odpowiedzi na pismo z 18 lutego 2019 r. (DLPK-I-400-1/18) przekazuję Stanowisko Stowarzyszenia Stop Bankowemu Bezprawiu dotyczące projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw opublikowanym w pod numerem UD 145.
Stowarzyszenie Stop Bankowemu Bezprawiu dostrzega potrzebę zmiany w zakresie przepisów, których celem jest przeciwdziałanie lichwie.
Za najważniejszą w naszej ocenie uważamy zmianę w zakresie kwalifikacji czynów przestępstwa lichwy, tj tego co uznawane jest za lichwę. Przykłady wskazane w uzasadnieniu do projektu ustawy pokrywają się z naszymi doświadczeniami, ale praktyka orzecznicza w tej materii nie spełnia celu prewencji ogólnej, a lichwiarze nie ponoszą odpowiedzialności karnej, przez co przestępstwo lichwy trwa dalej.
Nadto apelujemy, aby każdą działalność pożyczkową traktować tą samą miarą, tj, aby ograniczeniem kosztów pożyczek i kredytów wynikających z tego projektu były objęte również banki i umowy kredytów hipotecznych. Docelowo tożsame ograniczenia powinny być takie same dla kredytów konsumenckich. Projekt dopuszcza w tych kredytach 75% kosztów pozaodsetkowych, tymczasem dla udzielonych świadczeń pieniężnych jest to 25%. Motywy ustawodawcy dla takich różnic pozostają tu nieznane. Nadto, aby uzupełnić obraz sytuacji na rynku pożyczek i kredytów – w Polsce kredyty gotówkowe są droższe nawet 4-krotnie, a hipoteczne 2-3 krotnie w stosunku do ofert dostępnych w Państwach Unii Europejskiej. Czy istnieje inne wytłumaczenie dla utrzymywania tych kosztów na poziomie tak daleko odbiegającym od średniej europejskiej niż przestępstwo lichwy?
Apelujemy również o objęcie przepisami tej ustawy osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą. To ogromna grupa społeczna. Wiele osób fizycznych prowadzi jednoosobowe działalności gospodarcze (małe sklepy osiedlowe, usługi dla ludności, a często jest zewnętrznymi pracownikami innych podmiotów gospodarczych) i z jednego źródła dochodu nierzadko utrzymuje swoje wielodzietne rodziny. Osoby te w sytuacjach utraty płynności lub chęci rozwoju działalności posiłkują się pożyczkami. Niestety, z braku środków finansowych na profesjonalną obsługę prawną i braku wystarczającej wiedzy ekonomicznej, nierzadko wybierają niewłaściwą ofertę i próbując wyjść z długów trafiają w spiralę zadłużenia.
Projektowane przepisy dotyczą głównie osób, które nie mogą uzyskać kredytu w bankach oraz spółdzielczych kasach oszczędnościowo-rozliczeniowych ze względu na wpis w instytucji powołane na podstawie art. 105 ust. 4 ustawy prawo bankowe. Zapis ust 4i art. 105 ww ustawy nie pozwala na zmianę wpisu w tych instytucjach na wniosek danej osoby. Do Stowarzyszenia zgłaszane są przypadki błędów zawartych np. w Biurze Informacji Kredytowej. Jednak jednostka ta odsyła osobę, której dane dotyczą do firmy, która zgłosiła wpis. W sytuacji gdy bank lub skok przekazał informację o zadłużeniu wobec którego klient wystosował reklamację lub pozew to jednostronna decyzja tych firm powoduje powstanie wpisu w BIK. Dzieje się tak mimo, iż roszczenie w ocenie klienta jest sporne i często jest kwestionowane przez złożenie pozwu. Jednak do czasu jego zakończenia (przy czym ze spraw, o których wiemy ciągle nie zakończono postępowań rozpoczętych jeszcze w 2009 r.) dane osoba ma wpis o zadłużeniu niezgodny z stanem faktycznym. W tym czasie, w przypadku nieprzewidzianych zdarzeń losowych, musi korzystać z gorszych ofert pożyczkowych na rynku, obarczonych wyższymi kosztami obsługi. Wnioskujemy więc o objęcie tą regulacją także zmian w zakresie nadzoru Państwa nad tymi instytucjami. W chwili obecnej często są to spółki akcyjne nienadzorowane w żaden sposób przez organy państwa, mimo przetwarzania tak istotnych danych o obywatelach.
Uwagi szczegółowe:
Poprawka nr 1
Proponujemy zmianę treści w Art. 2 pkt 2) projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, nadając następujące brzmienie § 2 i § 3 Art. 952 z indeksem 1 k.p.c.:
“§ 2. Wierzyciel jest uprawniony do złożenia wniosku, o którym mowa w § 1, jeżeli wysokość egzekwowanej należności głównej stanowi co najmniej równowartość jednej piątej części sumy oszacowania.
§ 3. Jeżeli egzekucję z nieruchomości prowadzi kilku wierzycieli, termin licytacji nieruchomości, o której mowa w § 1, wyznacza się również w przypadku, gdy wnioski w tym przedmiocie złożyli wierzyciele, których łączna wysokość egzekwowanych należności głównych przekracza równowartość jednej piątej części sumy oszacowania.”
Uzasadnienie:
Proponujemy zwiększenie progu powyżej którego można będzie wnioskować o licytację nieruchomości z 5% do 20%. Doprowadzenie do licytacji z powodu zadłużenia nieprzekraczającego 20% szacowanej wartości nieruchomości skutkuje często znacznymi stratami dla właściciela nieruchomości. Z doświadczeń Stowarzyszenia wynika, iż niejednokrotnie licytacje te odbywają się bez wiedzy właściciela nieruchomości ze względu na wadliwe dostarczenie korespondencji, a czasem wręcz świadome kierowanie jej na nieaktualny adres. Podejmowanie tej sprawy na kolejnym etapie jest znacznie trudniejsze i wymaga pomocy radcy prawnego lub adwokata specjalizującego się w tym zakresie. Niestety liczba specjalistów na rynku jest ograniczona w stosunku do liczby spraw.
Istotnym jest również, aby kwota wskazana we wniosku była weryfikowana na etapie jego dopuszczenia. Sąd powinien dokonać sprawdzenia kwoty pod kątem jej zgodności z prawem, umową oraz zgodności obliczeń matematycznych. Analogicznie przy nakazach zapłaty wystawianych przez banki, sądy mimo ciążących na nich obowiązkach nie zawsze weryfikują prawidłowość wskazanej kwoty rzekomego długu. Wdrożenie skutecznego narzędzia do weryfikacji tych kwot zapobieże sytuacji sztucznego zawyżania kwoty zadłużenia, którego celem będzie tylko i wyłącznie spełnienie wymogu ustawowego wskazanego w projektowanej ustawie.
Poprawka nr 2
Proponujemy zmianę w Art. 3 pkt 3) projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, nadając następujące brzmienie §2 i 3 w pkt 3)
„§ 2. Kto, w zamian za udzielone osobie fizycznej lub osobie fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą świadczenie pieniężne wynikające z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie takiego świadczenia z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty kosztów pozaodsetkowych w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej maksymalną wysokość tych kosztów określoną w ustawie, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 10.
§ 3. Kto, w związku z udzieleniem osobie fizycznej lub osobie fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą świadczenia pieniężnego wynikającego z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie świadczenia pieniężnego z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty odsetek w wysokości co najmniej dwukrotnie przekraczającej stopę odsetek maksymalnych określoną w ustawie, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 10.”
Uzasadnienie:
Przytoczone przypadki w uzasadnieniu do projektu ustawy jak i sprawy spływające do Stowarzyszenia wskazują, iż obecne sankcje karne nie zniechęcają do przestępstwa lichwy. Większość przypadków dotyczy znacznych kwot, a często również utraty jedynej nieruchomości, będącej miejscem zamieszkania rodziny dłużnika, a bardzo często także jego dzieci. Przestępcy w wielu przypadkach za cel obierają osoby starsze, schorowane, o bardzo niskim stopniu wiedzy ekonomicznej i prawnej. Popełnienie przestępstwa skutkującego utratą dorobku życia danej osoby, a zatem i jego rodziny powinno skutkować sankcją odstraszającą od takiego czynu. Istotna jest tu uwaga, że gros osób fizycznych prowadzi jednoosobowe działalności gospodarcze (małe sklepy osiedlowe, usługi dla ludności, jak np. szewc, krawcowa, warsztaty samochodowe, myjnie), utrzymując z jednego źródła dochodu nierzadko swoje wielodzietne rodziny. Osoby te w sytuacjach utraty płynności lub chęci rozwoju działalności posiłkują się pożyczkami. Niestety, z braku środków finansowych na profesjonalną obsługę prawną i brak wystarczającej wiedzy ekonomicznej, nierzadko wybierają niewłaściwą ofertę i próbując wyjść z długów trafiają w spiralę zadłużenia. Prowadzi do często do rozpadu rodzin, depresji, a nawet bardzo tragicznymi sytuacjami, jak odebranie sobie życia. Dlatego właśnie konieczne jest zapewnienie ochrony przedsiębiorców będących osobami fizycznymi. Mając na uwadze, iż na jednej umowie tzw. lichwiarz może zarobić nawet kilkaset tysięcy złotych to sankcja 3 miesięcy pozbawienia wolności wydaje się nie mieć wpływu na jego decyzje o uruchomieniu tego procederu. Oczywiście należy pozostawić w gestii sądu decyzję o rozmiarze kary, jednak gdy obwiniony popełnił szereg czynów na szkodę wielu rodzin, niszcząc ich dorobek kilkudziesięciu lat życia, to nawet kara 10 lat w ocenie poszkodowanych może być zbyt łagodną.
Poprawka nr 3
Proponujemy zmianę w art. 4 pkt 2 projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, dot. brzmienia Art.78c ustawy Prawo bankowe:
“Art. 78c. Przepisy art. 720 z indeksem 3 § 3 Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio do umowy kredytu i pożyczki pieniężnej udzielonej przez bank.”;
Uzasadnienie:
Sprawy trafiające do Stowarzyszenia dotyczyły również banków. Stowarzyszenie posiada dokumentacje kredytów udzielonych przez banki, w przypadku których kwota realnie wypłacona nie przekraczała 50% kwoty określonej w umowie. Sytuacje te występowały głównie w spółkach należących do Pana Leszka Czarneckiego.
Wykluczenie banków z ograniczeń wynikających z tej ustawy tworzy kolejny przywilej stworzony tylko dla sektora bankowego.
Poprawka nr 4
W art. Art. 7. proponujemy nadać brzmienie projektowanemu art. Art 59dg ust. 2:
“2. W ramach nadzoru Komisja Nadzoru Finansowego ma obowiązek w szczególności:”
Uzasadnienie:
Ustawodawca musi podkreślić stanowczość działania organu nadzoru i z tej perspektywy również działalność KNF musi podlegać ocenie przez np sądy administracyjne, stąd organ powinien być zobowiązany do działania, a nie posiadać tylko „możność” działania
Poprawka nr 5
W art 7 projektowanej ustawy proponujemy dodać drugie zdanie w projektowanym Art. 59dg ust. 5
„Postępowanie administracyjne w sprawach wskazanych w art. 59dg ust.1-4 powyżej może być wszczęte na wniosek pożyczkobiorcy danej instytucji pożyczkowej, pośrednika kredytowego lub stowarzyszenia mającego w zakresie swojego działania ochronę praw klientów sektora finansowego”
Uzasadnienie:
Ustawodawca musi wprost zagwarantować prawa procesowe poszkodowanych pożyczkobiorców, w pierwszej kolejności poprzez umożliwienie im czynnego udziału w postępowaniu kontrolnym instytucji finansowej, która naruszyła prawo wobec konkretnego pożyczkobiorcy. Niezrozumiałe jest pozbawianie klientów instytucji finansowych statusu strony w rozumieniu art. 28 Ustawy Kodeks Postępowania Administracyjnego, w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przez organy nadzoru finansowego, a takie są skutki regulacji prawnych obejmujących działalność Komisji Nadzoru Finansowego.
Poprawka nr 6
W Art. 7. proponujemy zmianę zapisu projektowanego art. 59dm:
“Art. 59dm. Wpływy z tytułu kar pieniężnych, o których mowa w 59dg ust. 3 pkt 1 i 2, stanowią dochód Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej – Funduszu Sprawiedliwości”
Mając na uwadze, iż przestępstwem lichwy najczęściej stają się osoby starsze, oraz osoby o niskich dochodach, cechujące się brakiem wiedzy ekonomicznej i prawnej, koniecznym jest stworzenie mechanizmu stałego wsparcia tych osób. Z obserwacji Stowarzyszenie wynika, iż oprócz wsparcia prawnego często konieczne jest wsparcie finansowe na wniesienie opłat sądowych, czy też wsparcie materialne konieczne ze względów toczących się działań windykacyjnych, zapewniające poszkodowanemu środki pozwalające mu utrzymać się na poziomie minimum koniecznego do egzystencji. Środki zgromadzone od podmiotów działających w sposób niezgodnych z prawem powinny służyć ww. celom.